Άγχος. Το σύνδρομο του 21ου αιώνα. Η μάστιγα της καινούργιας χιλιετίας και ένα από τα πιο δημοφιλή αίτια, πρωτογενή ή δευτερογενή όλων των κακών της σωματικής και ψυχικής υγείας του σημερινού ανθρώπου. Λίγο οι αυξημένοι πια ρυθμοί της καθημερινότητας, λίγο οι απαιτήσεις της ζωής που αναγκαστικά πολλαπλασιάζονται, οι άνθρωποι του σήμερα μικροί, μεγάλοι μαρτυρούν πως αισθάνονται πολύ αγχωμένοι. Οι μεγαλύτερες γενιές, όχι τόσο εξοικειωμένες με τα καινούργια δεδομένα στο χώρο της υγείας, βιώνουν τις συνέπειες του άγχους και τις αποδίδουν αποκλειστικά σε σωματικά αίτια. Οι νέοι άνθρωποι, που ολοένα και περισσότερο προσβάλλονται από τα συμπτώματα του αυξημένου άγχους, γρήγορα συμπεραίνουν πως μάλλον πολλά από τα σωματικά αισθήματα που νιώθουν δεν έχουν παθολογική αιτιολογία αλλά ψυχολογική. Ο όρος ψυχοσωματικά προβλήματα έρχεται να απαντήσει στην ερώτηση πολλών ανθρώπων «Τι μου συμβαίνει;».

Οι μελέτες γύρω από την έννοια των ψυχοσωματικών προβλημάτων προέκυψαν όταν ασθενείς με έντονη συμπτωματολογία μετά από εκτεταμένες εξετάσεις δεν παρουσίαζαν παθολογική αιτιολογία. Η απάντηση; Ψυχοσωματικά προβλήματα. Και τι ακριβώς σημαίνει ψυχοσωματικά προβλήματα; Είναι κάτι ανάμεσα στο σώμα και την ψυχή; Και πώς εντοπίζονται; Ή τελικά, αυτό που είναι και το σημαντικότερο, πώς αντιμετωπίζονται;

Με τον όρο ψυχοσωματικά προβλήματα αναφερόμαστε σε ένα σύνολο σωματικών ενοχλήσεων που έχουν ένα μεγάλο ποσοστό ψυχολογικής αιτιολογίας. Αποτελούν στο μεγαλύτερο μέρος τους σωματοποιημένο άγχος. Δηλαδή το σώμα μας, μας δίνει σημάδια υπερφόρτισης, υπερβολικής έντασης και αντιδρά σε αυτή. Πρόκειται για:

(α) συμπτώματα που έχουν φανερή και αναγνωρίσιμη επίπτωση στην ομαλή σωματική λειτουργία, όπως π.χ υψηλή πίεση, αϋπνίες, δερματικές ανωμαλίες,

(β) συμπτώματα που αποτελούν υπερβολική σωματική αντίδραση από μέρους του ατόμου, σε ομαλές λειτουργίες του οργανισμού, η λεγόμενη ‘υποχονδρίαση’ ή υπερβολική ενασχόληση με την υγεία,

(γ) ενοχλήσεις στις οποίες η συμπτωματολογία ποικίλει ή είναι γενικευμένη και ασαφής όπως πονοκέφαλοι, ζαλάδες, νευρόπονοι, ταχυπαλμίες.

Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των συμπτωμάτων είναι ότι δεν υπάρχει σαφής παθολογική αιτιολογία που να τα εξηγεί, το άτομο που τα βιώνει όμως υποφέρει πραγματικά. Δηλαδή είτε τα συμπτώματα αυτά είναι υπαρκτά, είτε μεγαλοποιημένα, είτε ασαφή και γενικευμένα, το σίγουρο είναι πως το άτομο αισθάνεται άσχημα. Γι’ αυτό και η βασική και πρωταρχική αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών προβλημάτων είναι η αποδοχή και η αναγνώριση ότι ‘κάτι δεν πάει καλά’.

Ο τρόπος αντιμετώπισης των ψυχοσωματικών προβλημάτων έχει δυσκολίες στην προσέγγιση του, καθώς είναι εύκολα αντιληπτό ότι όταν ένα πρόβλημα μοιάζει να μην είναι συγκεκριμένο, το ίδιο ίσως ισχύει και για τη λύση του. Η αντιμετώπιση όμως είναι επιτακτική. Και αυτό γιατί η επιλεκτική αντίληψη, ερμηνεία και επεξεργασία πληροφοριών μέσα από το σώμα μας αλλά και έξω από αυτό, σε λανθασμένο συνδυασμό με ένα κύκλο φυσιολογικών σωματικών αισθήσεων και αντιδράσεων, μπορούν να εγκαθιδρύσουν ένα αυτοσυντηρούμενο κύκλο συμπτωμάτων που να εμποδίζει καθοριστικά την καθημερινή ζωή και λειτουργία του ατόμου. Μπορούμε να αναφέρουμε συνοπτικά κάποιες βασικές αρχές που ισχύουν στην αντιμετώπιση αυτής της κατηγορίας συμπτωμάτων:

• Αποδοχή ότι τα συμπτώματα είναι υπαρκτά και το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση τους είναι μια ικανοποιητική εξήγηση του γιατί συμβαίνουν. Έτσι ώστε το άτομο να γνωρίζει ποίο είναι το πρόβλημα και ποίο δεν είναι.
• Σαφή διάκριση ανάμεσα στο τί είναι σωματικό σύμπτωμα, ποίες είναι οι σκέψεις, ποια τα συναισθήματα, και ποίες οι αντιδράσεις του ατόμου σε αυτό.
• Αναγνώριση των λανθασμένων αυτόματοποιημένων αρνητικών σκέψεων του ατόμου, όπως «Πολλοί άνθρωποι προσβάλλονται από καρκίνο. Το ίδιο θα συμβεί και σε εμένα», και επανίδρυση νέου και πιο λειτουργικού τρόπους σκέψης και ερμηνείας των γεγονότων.
• Εκπαίδευση του ατόμου στο να αντιλαμβάνεται τη δυσλειτουργική του σκέψη και συμπεριφορά και να βοηθά το ίδιο στο να αισθάνεται καλύτερα.

Η ψυχική και σωματική μας υγεία δεν είναι κάτι έξω από εμάς. Μπορούμε και πρέπει να συμβάλλουμε ενεργά στη βελτίωση και διατήρηση της και να διεκδικούμε το δικαίωμα να αισθανόμαστε καλά με ή χωρίς τη βοήθεια των ειδικών.

Έρρικα Τσιτιμάκη

Ψυχοθεραπεύτρια-

Σύμβουλος Οικογενειακού Προγραμματισμού

erricatsitimaki@yahoo.gr